Kliczków Mały – wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie sieradzkim, w gminie Brzeźnio.

W latach 1975-1998 miejscowość należała do województwa sieradzkiego.

Znajduje się na skraju dużego obszaru leśnego, w odległości 15 km na południowy wschód od Sieradza.

Historia

Pojawia się ona w źródłach pisanych już w 1392 roku, kiedy to wymieniony został jej właściciel Jaśko (Jan). Tak, więc Kliczków ma pewnie poświadczoną metrykę późnośredniowieczną i już wtedy pozostawał w rękach prywatnych. Na początku XVI stulecia wieś składa się z Kliczkowa Małego (starego) i Kliczkowa Wielkiego (nowego), który w rzeczywistości jest miejscowością mniejszą od interesującej nas tutaj wsi.
Kliczków należał pierwotnie do Kliczkowskich, w pierwszej połowie XVI wieku do Benedykta Wiktorowskiego i jego potomków, zaś w końcu tegoż stulecia przeszedł we władanie Tarnowskich. Pierwszym, znanym dowodnie, Tarnowskim z Kliczkowa był Sebastian, kasztelan koniarski - sieradzki w latach 1585 – 1599, uczestnik wyprawy Stefana Batorego na Moskwę (ranny w bitwie pod Wielkimi Łukami w 1580 roku, którego nagrobek, z rzeźbioną postacią leżącego rycerza na tubie ozdobionej panopliami, znajduje się w miejscowym kościele. W 1930 r., po śmierci ostatniego z Tarnowskich – Antoniego, majętność trafiła (po kądzieli) do Wierzchlejskich. W czasie okupacji Niemcy wysiedlili część Polaków, a na ich miejsce sprowadzili Niemców wołyńskich. Kościół został zamknięty, a na plebanii utworzono placówkę Hitlerjugend. Jej członkowie spalili bibliotekę, wysiedlili proboszcza, ks. Bolesława Rorata, który zginął w Dachau, a kościół został zniszczony i zbezczeszczony. We dworze osiadł Niemiec Edward Buske i gospodarował tu jak właściciel do końca wojny. Obecnie dworek oraz park ze stawem należy do osoby prywatnej.

Tarnowscy z Kliczakowa nie byli Leliwitami, jak potężna rodzina małopolska, wywodząca się od Spicymira „de Arena”, zaufanego dostojnika Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, Melsztyńskich, Jarosławskich, czy też Przeworskich. Pieczętowali się oni herbem Jelita i używali przydomka Saryusz. Chociaż trudno wszystkich Tarnowskich z Kliczkowa traktować jako potomka Sebastiana (w 1689 roku Kazimierz Ignacy Tarnowski sprzedał majątek kliczkowski bratowi Mikołajowi, zaś syn Mikołaja, Marcin, wyzbył się go na rzecz innej gałęzi Tarnowskich, wywodzącej się z Gomulina pod Piotrkowem Trybunalskim), rodzina ta utrzymała się w Kliczkowie Małym do lat trzydziestych wieku XX. Z różnego rodzaju źródeł pisanych (głównie inwentarza pośmiertnych) znamy także, poza wspomnianymi, kilku innych przedstawicieli tej rodziny (np. zmarłego w 1741 roku Stanisława, męża Kunegundy z Wężyków; Rocha, w 1764 roku inicjator budowy zachowanego do dzisiaj kościoła parafialnego, rzekomo łowczego sieradzkiego w latach 1779 – 1785; czy też Sylwestra Saryusz Tarnowskiego, sędziego pokoju powiatu sieradzkiego. Warto niewątpliwie wspomnieć, iż majątek Tarnowskich z Kliczkowa był sporym, w skali sieradzkiego, kluczem ziemskim, w skład którego (w 1796 roku) wchodziły: Kliczków Mały i Wielki, folwark Bukowizna, wsie: Gęsina, Rososza, Chajew, Sikucin, Kotlinki, Reduchów, Kamionaczyk i część w Broszkach. Jeszcze w 1930 roku, kiedy po śmierci Antoniego Tarnowskiego (syna Ignacego), ostatniego męskiego potomka tej linii, majętność trafiła w ręce Wierzchlejskich (poprzez małżeństwo córki Ignacego Zofii), to obejmowała ona między innymi dość znaczny, jak na ówczesne warunki tej parafii Polski środkowej), areał gruntów, wynoszący 800 hektarów. Z rodziną Tarnowskich połączyć można wszystkie inwestycje dokonane we wsi od końca stulecia XVI do okresu międzywojennego. Prezentację zabytków kliczkowskich rozpocząć niewątpliwie wypada od zasygnalizowania problematyki siedziby dawnych właścicieli. Nie znamy miejsca lokalizacji dworu z okresu późnego średniowiecza oraz czasów poprzedzających ‘’potop” szwedzki, a więc tych założeń, które byłoby można łączyć z okresem zamieszkiwania tutaj Kliczkowskich, Wiktorowskich oraz pierwszych Tarnowskich. Być może takowe relikty krył rozwieziony (rzekomo przez Niemców podczas II wojny światowej) kopiec, nosząc lokalną nazwę ‘’Brzaskała”. Wiadomo natomiast, między innymi również w wyniku przeprowadzonych w 1994 roku w Kliczkowie Małym archeologicznych badań weryfikacyjnych, iż pozostałości młodszych, tj. nowożytnych (i współczesnych), rezydencji ‘’pańskich” zajmują południowo-wschodnią część zespołu dworsko-parkowego, ulokowanego we wschodniej partii wsi. Znajduje się tam dość duży nasyp (o powierzchni blisko 1 ha), otoczony szeroką przeszkodą wodną (dawną fosą), w którego części zachodniej wzniesiono, drewnianą budowlę zrębową. Zapewne nie wcześniej niż pod koniec stulecia XIX nastąpiła rozbudowa tego obiektu o skrzydło północne, późniejszy jest też ganek zachodni, a wschodni (z bogatą ornamentyką snycerską w trójkątnym zwieńczeniu) powstał w latach 20- tych XX wieku. Wspomniany budynek (do 1991 roku siedziba miejscowej Szkoły Podstawowej) jest kolejnym dworem zlokalizowanym w tym miejscu. Rezultaty badań archeologicznych informują, iż kliczkowska ‘’wyspa dworska” to piaszczyste wyniesienie, znajdujące się na obszarze podmokłym. Ta naturalna forma terenowa, w wyniku jej nadsypania materiałem pochodzącym z kopania fosy, została pierwotnie uformowana w kształcie zbliżonym do kwadratu (z zaokrąglonymi rogami), o boku blisko 80- metrowym, i powierzchni około 6.500 m2 (a więc zdecydowanie mniejszej od obserwowanej obecnie). Na tak przygotowanym kopcu ‘’za przekopem” wzniesiono budynek dworski. Analiza pozyskanego w trakcie prac weryfikacyjnych ruchomego materiału zabytkowego (potwierdzającego intensywną okupację osadniczą tego terenu) jednoznacznie wskazuje, iż obiekt ten zaczął funkcjonować w drugiej połowie XVII wieku, w ramach wielkiej akcji odbudowy kraju po ‘’potopie”. Nie można wykluczyć, że jego właśnie opis przekazuje inwentarz z 14 lipca 1741 roku, sporządzony po śmierci wspominanego już Stanisława Tarnowskiego. W świetle tego źródła, do dworu wchodziło się przez most, za którym stał budynek bramy, mieszczący w partiach dolnych przejazd. Drewniany budynek mieszkalny ukształtowany był osiowo, podobnie jak obecnie. Odnotowano w nim m.in. obecność dwóch narożnych ‘’gabinecików”, co sugerować można, że był to dwór alkierzowy posiadający dwa, wywiedzione ponad dach, kominy. Na lewo od taj budowli stał wsparty na dwóch słupach ‘’gołębieniec”, dalej budynek kuchenny, lamus, mielcach oraz ‘’gąsior”. Całe założenie nie było obiektem obronnym sensu stricto, zaś o bezpieczeństwie mieszkańców informował tylko obecność fosy i ‘’wielkiego” mostu. Już poza dziedzińcem dworskim znajdował się natomiast gorzelnia i wszystkie zabudowania gospodarcze. Można sądzić, że stały one na tym samym miejscu, na którym i dziś zlokalizowane są- murowane w czworobok – pozostałości kompleksu przemysłowo – folwarcznego majętność kliczkowskiej (przy, którego bramie ustawiono kapliczkę z drewnianą, polichromowaną rzeźbą św. Jana Nepomucena z połowy XIX wieku), czyli na wprost wjazdu do rezydencji. W drugiej połowie XVII lub początku XIX w. ma miejsce znaczne powiększenie ‘’wyspy dworskiej” (od strony północnej), przez co osiągnęła ona wymiary obserwowane współcześnie. Opisany wyżej obiekt stanowił najprawdopodobniej jeszcze rezydencję Rocha Saryusza z Kliczkowa Tarnowskiego, fundatora miejscowego kościoła.
Przedstawiając dzieje wsi i kwestie własnościowe nie wspomniano dotąd o miejscowej parafii. Jej metryka sięga roku 1530. Obecny kościół parafialny, pod wezwaniem św. Jana Nepomucena, wzniesiony został, po zniszczeniu świątyni XVI-sto wiecznej, z fundacji Rocha Tarnowskiego w 1764 roku. Jest to budowla drewniana, orientowana, o planie złożonym (nawa zbliżona do kwadratu z symetrycznymi, bocznymi, kaplicami i węższy, zamkniętym wielobocznie, prezbiterium, do którego od płn. przylega zakrystia; od zach. duża kruchta). Wzniesiono ją, na niskiej podmurówce z kamieni polnych, w konstrukcji zrębowej (obustronnie szalowanej), z dwuspadowymi dachami krytymi gontem oraz sygnaturką pokrytą blachą. Wystrój wnętrza świątyni barokowy, choć nie brak taż elementów wyposażenia pochodzących częściowo ze starego kościoła kliczkowskiego (np. wspominany już nagrobek Sebastiana Tarnowskiego, krucyfiks z pocz. XVII wieku o silnych tradycjach gotyckich itd.). Z bezpośredniego otoczenia kościoła, pomijając już grobowiec i nagrobek Tarnowskich, na uwagę zasługuje przede wszystkim drewniana dzwonnica z przełomu XVIII i XIX stulecia. Wzniesiono ją na planie kwadratu, w konstrukcji ramowo-słupowej na murowanej podmurówce. Obiekt ten (o ścianach od dołu deskowanych, wyżej zaś ażurowych) nakrywa dach namiotowy z poszyciem gontowym. Wspomnieć wreszcie należy, iż Kliczków Mały jest miejscowością szerzej znaną w Polsce środkowej ze znacznej ilości rozmaitych drzew ‘’pomnikowych”, a rosnąca przed tamtejszym dworem lipa była okazem na tyle dorodnym, że już przeszło 250 lat temu zasługiwała na odnotowanie w cytowanym tutaj inwentarzu z 1741 roku (‘’idąc od stajni ku dworowi lipa”).

Zabytki

Parafię w Kliczkowie Małym ustanowił w 1590 r. bp Karnkowski na prośbę starosty sieradzkiego i dziedzica wsi Sebastiana Tarnowskiego, który w tym czasie wybudował tu kościół Wniebowzięcia NMP, uposażając go czynszami i zbożem. Poprzednio Kliczków należał do parafii w Charłupi Wielkiej. W miejsce zużytego poprzedniego kościoła dziedzic Roch Tarnowski wystawił obecny drewniany kościół w 1764 r. pw. św. Jana Nepomucena. Jest to budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, oszalowana, z dachem krytym gontem. Drewniana dzwonnica współczesna kościołowi. Wystrój wnętrza jest barokowy. Z wyposażenia na uwagę zasługuje obraz Chrystusa Ukrzyżowanego z klęczącą Marią Magdaleną z początku XVII w., na belce tęczowej późnogotycki krucyfiks z początku XVI w.

Zachował się nagrobek Sebastiana Tarnowskiego herbu Jelita, zmarłego w 1607 r., kasztelana konarskiego sieradzkiego, z rzeźbioną postacią leżącego rycerza na tumbie ozdobionej panopliami. Sebastian Tarnowski stracił stopę pod Wielkimi Łukami, w wyprawie na Moskwę z Batorym. Żelazna kula, która urwała mu stopę, umieszczona jest obok nagrobka.

Przy kościele jest grobowiec Tarnowskich, w którym spoczywa Ignacy Sariusz Tarnowski, naczelnik Okręgu Sieradzkiego w czasie powstania styczniowego. Spoczywa tam też jego syn Antoni, ostatni dziedzic Kliczkowa z tego rodu. Ks. Walerian Różycki (ur. w 1827 r., święcenia w 1854 r.), proboszcz parafii w czasie powstania 1863 r., wygłaszał patriotyczne kazania i przechowywał powstańców, za co został skazany na osiedlenie w Rosji. Przy kościele pomnikowe lipy drobnolistne i dzwonnica drewniana z II połowy XVIII w. Na cmentarzu parafialnym grób dwóch nieznanych żołnierzy 30. Pułku Strzelców Kaniowskich poległych w walce z Niemcami 3 września 1939 r.

We wsi znajduje się drewniany dwór, konstrukcji zrębowej, parterowy, z mieszkalnym poddaszem o rodowodzie zapewne z pocz. XIX w., ostatnio gruntownie odnowiony przez prywatnego nabywcę. Wokół dworu zachowana dawna fosa.

Naprzeciwko głównego wejścia do dworu znajduje się murowana kapliczka z rzeźbą św. Jana Nepomucena z poł. XIX w.

Na północ od wsi (przy polnej drodze do Wągłaczewa) stoi obelisk odsłonięty uroczyście 26 VIII 1992 r. staraniem nauczyciela Tadeusza Płoszańskiego, z napisem: "Pamięci uczestników Powstania Styczniowego 1863 r. Cześć bohaterom".

Na południe od wsi odsłonięto podobny obelisk z 1995 r. Na nim napis: "W tym miejscu w styczniu 1945 r. w czasie potyczki AK i BCh z hitlerowcami zginął dowódca oddziału partyzanckiego Czesław Bartosik. Poległym za Ojczyznę cześć i chwała".

Według rejestru zabytków KOBiDZ na listę zabytków wpisane są obiekty:

• kościół parafialny p.w. św. Jana Nepomucena, drewniany, 1764, nr rej.: 817 z 28.12.1967
• dzwonnica, drewniana, nr rej.: 818 z 28.12.1967
• zespół dworski, pocz. XIX w.:
  • dwór, drewniany, nr rej.: 819 z 28.12.1967
  • park, nr rej.: 820 z 28.12.1967

Przyroda

Wieś jest jednym z największych w środkowej Polsce skupiskiem pomnikowych drzew. W parku rośnie 12 dębów szypułkowych o obwodach od 3,2 do 7,1 m, klon – 3,9 m, poza parkiem dalszych 19 dębów, z których największy ma w obwodzie 810 cm. Obok dworu zwraca uwagę lipa szerokolistna o dwóch pniach zrośniętych w szyi korzeniowej, dwa jawory oraz topola czarna o obwodzie 340 cm. Przy kościele dwie lipy drobnolistne o obwodach; 5,9 i 6,5 m

Opis

Miejscowość typowo rolnicza, otoczona pięknymi lasami, łąkami i stawami. Główne uprawy to zboża (żyto,pszenica,jęczmień) i ziemniaki, oraz produkcja mleczna i mięsna (bydło, świnie). Do Kliczkowa Małego doprowadzony jest wodociąg (ujęcie Kliczków-Kolonia), a także telefon (kierunkowy 43, numery zaczynające się od 8203 i 8204 itd). We wsi znajdują się: biblioteka publiczna, przychodnia zdrowia, zabytkowy kościół, przykościelny cmentarz, cmentarz katolicki,zabytkowy dwór otoczony fosą i stawem, remiza ochotniczej straży pożarnej, budynek strażacki, dawny budynek strażacki i inne budynki użyteczności publicznej. Do Kliczkowa Małego dostać się można autobusem PKS z Sieradza (kierunek końcowy: Chajew, Bukowiec, Brąszewice), z Brąszewic (kierunek Sieradz), Brzeźnia (kierunek Chajew, Brąszewice), Chajewa (kierunek Sieradz).

Bibliografia

• Olaczek R., Obecny stan dębów zabytkowych w Kliczkowie, [w:] "Chrońmy przyrodę ojczystą", nr 21/1965, s. 47-51,
• A. Ruszkowski, "Sieradz i okolice", Sieradz 2000.

informacje: WIKIPEDIA.pl . brzeznio.pl